(Μετάφραση της Nathalie από την ισπανική μετάφραση του Ερνέστο Κάβι.)
H αρχετυπική κίνηση του νερού είναι η σπειρωειδής. Αν το νερό που διατρέχει την κοίτη ενός ποταμού συναντήσει ένα εμπόδιο, είτε πρόκειται για ένα κλαδί είτε για το στυλοβάτη μιας γέφυρας, σε αντιστοιχία με το σημείο αυτό, δημιουργείται μια σπειρωειδής κίνηση που, αν σταθεροποιηθεί, αποκτά τη φόρμα και την αντοχή μιας δίνης. Το ίδιο μπορεί να συμβεί αν τα ρεύματα του νερού είναι δύο, με ξεχωριστή θερμοκρασία και ταχύτητα: εκεί, επίσης, βλέπουμε να σχηματίζονται στρόβιλοι, που φαίνεται να παραμένουν ακίνητοι σε σχέση με τη ροή των κυμάτων ή των ρευμάτων. Επίσης, ο κυματισμός που σχηματίζεται πάνω στην κορυφή του κύματος, είναι μια δίνη που, λόγω του φαινομένου της δύναμης της βαρύτητας, διαλύεται σε αφρό.
Η δίνη έχει το δικό της ρυθμό, που έχει παραλληλιστεί με την κίνηση των πλανητών γύρω από τον Ήλιο. Το εσωτερικό της κινείται με μια ταχύτητα μεγαλύτερη από το εξωτερικό της όριο, έτσι όπως οι πλανήτες περιστρέφονται με μεγαλύτερη ή μικρότερη ταχύτητα ανάλογα με την απόστασή τους από τον Ήλιο. Στην σπειροειδή κίνησή της, επεκτείνεται προς τα κάτω προκειμένου μετά να κατευθυνθεί προς τα επάνω, σε ένα είδος ενδόμυχου σπασμού. Επιπλέον, αν στο κέντρο της αφεθεί να πέσει ένα αντικείμενο -για παράδειγμα, ένα κομμάτι ξύλο με μορφή λόγχης- αυτό, στη διαρκή περιστροφή του, θα διατηρήσει την ίδια διεύθυνση και θα δείχνει ένα σημείο που είναι, ας πούμε, ο Βορράς της δίνης. Το κέντρο γύρω από το οποίο και προς το οποίο δεν παύει να γυρνά η δίνη είναι, εν τούτοις, ένας μαύρος ήλιος, στον οποίο είναι ενεργή μια δύναμη απορρόφησης ή ατέρμονης αναρρόφησης. Για τους επιστήμονες, τούτο το φαινόμενο εκφράζεται λέγοντας ότι, στο σημείο της δίνης όπου η ακτίνα ισούται με μηδέν, η πίεση ισούται με "μείον άπειρο".
Στοχαζόμαστε πάνω στο ειδικό καθεστώς της ανωμαλίας που ορίζει τη δίνη: είναι μια μορφή που έχει διαχωριστεί απ´τη ροή του νερού, απ' το οποίο σχηματιζόταν και, ταυτόχρονα, ακόμη αποτελεί, κατά κάποιο τρόπο, μέρος του` μια αυτόνομη και κλειστή στον εαυτό της περιοχή, που υπακούει στους δικούς της νόμους` εν τούτοις, είναι στενά συνδεδεμένη με όλα αυτά στα οποία βυθίζεται, φτιαγμένη από το ίδιο υλικό, που συνεχώς αντικαθίσταται με υγρή μάζα, η οποία την περικυκλώνει. Είναι ένα ον από μόνη της, μα δεν έχει ούτε μια σταγόνα που να της ανήκει, η ταυτότητά της είναι απολύτως άυλη.
Είναι γνωστό πως ο Μπένγιαμιν παρομοίασε με δίνη την καταγωγή:
Η καταγωγή [Ursprung] βρίσκεται στη ροή του γίγνεσθαι σαν μια δίνη, και σέρνει προς αυτήν, στο ρυθμό της, το υλικό της συγκρότησής της [Entstehung] [...]. To αρχέγονο θέλει να γίνει γνωστό ως επαναφορά, από τη μία ως ανάκτηση και από την άλλη ως κάτι ημιτελές, ως κάτι που εκκρεμεί. Σε κάθε φαινόμενο καταγωγής, ορίζεται μια μορφή, στην οποία, κάθε φορά, πάντα, μια ιδέα βρίσκεται αντιμέτωπη με τον ιστορικό κόσμο, έως ότου ο κόσμος ολοκληρωθεί στο σύνολο της ιστορίας του. Διότι η καταγωγή δεν προκύπτει από τη σφαίρα των γεγονότων, αλλά αναφέρεται στην προϊστορία της και στη μεταϊστορία της [...]. Γι' αυτό, η κατηγορία της καταγωγής δεν είναι, όπως υποστηρίζει ο Κοέν, αμιγώς λογική, αλλά ιστορική.
Θα προσπαθήσουμε να πάρουμε στα σοβαρά την εικόνα της καταγωγής ως δίνης. Πρώτα απ' όλα, η καταγωγή παύει να είναι κάτι που προηγείται του γίγνεσθαι και παραμένει διαχωρισμένη χρονολογικά από αυτό. Σαν το στρόβιλλο στην πορεία του ποταμού, η καταγωγή είναι σύγχρονη του γίγνεσθαι των πραγμάτων, από τα οποία δε εξάγει την ύλη της, και στα οποία, παρ' όλα αυτά, παραμένει, με κάποια αυτόνομη και κλειστή μορφή. Και επειδή, ακριβώς, συνοδεύει το ιστορικό γίγνεσθαι, το να προσπαθήσει κανείς να αντιληφθεί αυτό το τελευταίο, σημαίνει να μην το μεταφέρει προς τα πίσω, προς μια καταγωγή διαχωρισμένη χρονικά, αλλά να το διατηρεί και να το αντιμετωπίζει ως κάτι που, όπως μια δίνη, εξακολουθεί να ενυπάρχει εντός του.
H κατανόηση ενός φαινομένου είναι πιο ξεκάθαρη, όταν η καταγωγή του δεν ορίζεται σε μια μακρινή χρονική στιγμή. Η αρχή*, η καταγωγή ως δίνη που επιδιώκει να φτάσει η αρχαιολογική έρευνα , είναι ένα a priori ιστορικό φαινόμενο που είναι έμφυτο στο γίγνεσθαι, και παραμένει ενεργό εντός του. Κι επίσης, στην πορεία της ζωής μας, η δίνη της καταγωγής παραμένει μέχρι τέλους παρούσα, συνοδεύοντας σιωπηρά την ύπαρξή μας, σε κάθε της στιγμή. Μερικές φορές βρίσκεται πιο κοντά, σε άλλες απομακρύνεται, μέχρι το σημείο εκείνο που δεν μπορούμε πια να τη γραπώσουμε, ούτε να ακούσουμε τη μυστική πηγή της. Αλλά, στις αποφασιστικές στιγμές, μας παίρνει και μας σέρνει εντός της και, τότε, ξαφνικά, αντιλαμβανόμαστε πως δεν είμαστε κάτι περισσότερο από ένα θραύσμα της αρχής που συνεχίζει να γυρίζει σε τούτη την άβυσσο από την οποία προέρχεται η ζωή μας και μας κάνει να κυλιόμαστε εντός της, μέχρι που -εκτός και αν, από τύχη, πεταχτούμε έξω- δεν φτάνει πια το σημείο πίεσης του μείον απείρου και εξαφανίζεται.
Υπάρχουν όντα που επιθυμούν απλά να αφεθούν να καταβροχθιστούν από τη δίνη της καταγωγής. Άλλα, αντιθέτως, που διατηρούν μια συγκρατημένη και ύποπτη σχέση με την καταγωγή, που αυτοεπινοούνται, στο μέτρο του δυνατού, προκειμένου να μην απορροφηθούν από το στρόβιλλο. Άλλα, τέλος, πιο δειλά ή πιο αδαή, που ποτέ δεν έχουν τολμήσει να ρίξουν μια ματιά μέσα της.
Οι δύο ακραίες καταστάσεις των υγρών -του είναι- είναι η σταγόνα και η δίνη. Η σταγόνα είναι το σημείο που το υγρό διαχωρίζεται από τον ίδιο του τον εαυτό, εισέρχεται σε έκσταση (το νερό ενώ πέφτει και χύνεται, χωρίζεται σε σταγόνες). Η δίνη είναι το σημείο όπου το υγρό συγκεντρώνεται γύρω από τον εαυτό του, περιστρέφεται και φτάνει μέχρι το τέλος εντός του. Υπάρχουν όντα- σταγόνες και όντα- δίνες, πλάσματα που με όλες τους τις δυνάμεις ψάχνουν να διαχωριστούν εξωτερικά, κι άλλα που περιστρέφονται πεισματάρικα γύρω από τους εαυτούς τους, διεισδύοντας κάθε φορά και πιο μέσα. Αλλά είναι περίεργο που ακόμη και η σταγόνα, όταν ξαναπέφτει στο νερό, παράγει μια δίνη, γίνεται ταυτόχρονα άβυσσος και έλικα.
Οφείλουμε να συλλάβουμε το υποκείμενο όχι ως μια ουσία, αλλά ως μια δίνη στη ροή της ύπαρξης. Δεν έχει άλλη ουσία πλην αυτής του μοναδικού όντος, αλλά σε σχέση με τη δίνη κατέχει μια μορφή, έναν τρόπο και μια κίνηση που του ανήκουν. Και είναι με τούτη την έννοια που οφείλουμε να συλλάβουμε τη σχέση μεταξύ της ουσίας και των τρόπων συμπεριφοράς της. Οι τρόποι συμπεριφοράς είναι στροβιλίσματα στο απέραντο πεδίο της ουσίας που, ενώ βαθαίνει και γυρίζει γύρω από τον εαυτό της, υποκειμενοποιείται, συνειδητοποιεί την ίδια της την ύπαρξη, υποφέρει και απολαμβάνει.
Τα ονόματα- και κάθε όνομα είναι ένα όνομα καθεαυτό ή ένα όνομα θεϊκό- είναι δίνες στο ιστορικό γίγνεσθαι της γλώσσας, στρόβιλοι στους οποίους η σημασιολογική και επικοινωνιακή τάση της γλώσσας βυθίζεται στον εαυτό της, μέχρι να φθάσει να ισούται με το μηδέν. Στο όνομα δεν λέμε πια - ή δεν λέμε ακόμη- τίποτα. Μόνο καλούμε.
Και ίσως γι' αυτό, στην απλοϊκή αναπαράσταση της καταγωγής της γλώσσας φανταζόμαστε πως πρώτα είναι τα ονόματα, διακριτικά και απομονωμένα όπως σε ένα λεξικό, που μετά εμείς τα συνδυάζουμε προκειμένου να σχηματίσουμε το λόγο. Για άλλη μια φορά, αυτή η παιδιάστικη φαντασίωση γίνεται οξυδερκής, αν αντιληφθούμε πως το όνομα είναι, στην πραγματικότητα, μια δίνη που διατρυπά και διακόπτει τη σημασιολογική ροή της γλώσσας, μοναχά για να την καταργήσει. Στη δίνη της ονομασίας, το γλωσσικό σημείο, ενώ γυρνά και βυθίζεται γύρω από τον εαυτό του, εντείνεται και κατευθύνεται μέχρι το ένα του άκρο, προκειμένου να αφεθεί να επαναπορροφηθεί στο σημείο της άπειρης πίεσης όπου και εξαφανίζεται ως σημείο, ώστε μετά να ξαναεμφανιστεί από το άλλο άκρο, ως ένα αγνό όνομα. Πρέπει να ανακτήσουμε μία προς μία τις σημαίνουσες λέξεις της ροής του λόγου και να τις ρίξουμε στην άβυσσο, ώστε μετά να τις ξαναβρούμε ως ονόματα στην επιφανή, δημώδη γλώσσα του ποιήματος. Τα ονόματα είναι κάτι που φτάνουμε -αν το φτάνουμε- μόνο αφότου έχουμε κατεβεί ως το τέρμα της δίνης της καταγωγής.
*ελληνικά στο πρωτότυπο
Η δίνη έχει το δικό της ρυθμό, που έχει παραλληλιστεί με την κίνηση των πλανητών γύρω από τον Ήλιο. Το εσωτερικό της κινείται με μια ταχύτητα μεγαλύτερη από το εξωτερικό της όριο, έτσι όπως οι πλανήτες περιστρέφονται με μεγαλύτερη ή μικρότερη ταχύτητα ανάλογα με την απόστασή τους από τον Ήλιο. Στην σπειροειδή κίνησή της, επεκτείνεται προς τα κάτω προκειμένου μετά να κατευθυνθεί προς τα επάνω, σε ένα είδος ενδόμυχου σπασμού. Επιπλέον, αν στο κέντρο της αφεθεί να πέσει ένα αντικείμενο -για παράδειγμα, ένα κομμάτι ξύλο με μορφή λόγχης- αυτό, στη διαρκή περιστροφή του, θα διατηρήσει την ίδια διεύθυνση και θα δείχνει ένα σημείο που είναι, ας πούμε, ο Βορράς της δίνης. Το κέντρο γύρω από το οποίο και προς το οποίο δεν παύει να γυρνά η δίνη είναι, εν τούτοις, ένας μαύρος ήλιος, στον οποίο είναι ενεργή μια δύναμη απορρόφησης ή ατέρμονης αναρρόφησης. Για τους επιστήμονες, τούτο το φαινόμενο εκφράζεται λέγοντας ότι, στο σημείο της δίνης όπου η ακτίνα ισούται με μηδέν, η πίεση ισούται με "μείον άπειρο".
Στοχαζόμαστε πάνω στο ειδικό καθεστώς της ανωμαλίας που ορίζει τη δίνη: είναι μια μορφή που έχει διαχωριστεί απ´τη ροή του νερού, απ' το οποίο σχηματιζόταν και, ταυτόχρονα, ακόμη αποτελεί, κατά κάποιο τρόπο, μέρος του` μια αυτόνομη και κλειστή στον εαυτό της περιοχή, που υπακούει στους δικούς της νόμους` εν τούτοις, είναι στενά συνδεδεμένη με όλα αυτά στα οποία βυθίζεται, φτιαγμένη από το ίδιο υλικό, που συνεχώς αντικαθίσταται με υγρή μάζα, η οποία την περικυκλώνει. Είναι ένα ον από μόνη της, μα δεν έχει ούτε μια σταγόνα που να της ανήκει, η ταυτότητά της είναι απολύτως άυλη.
Είναι γνωστό πως ο Μπένγιαμιν παρομοίασε με δίνη την καταγωγή:
Η καταγωγή [Ursprung] βρίσκεται στη ροή του γίγνεσθαι σαν μια δίνη, και σέρνει προς αυτήν, στο ρυθμό της, το υλικό της συγκρότησής της [Entstehung] [...]. To αρχέγονο θέλει να γίνει γνωστό ως επαναφορά, από τη μία ως ανάκτηση και από την άλλη ως κάτι ημιτελές, ως κάτι που εκκρεμεί. Σε κάθε φαινόμενο καταγωγής, ορίζεται μια μορφή, στην οποία, κάθε φορά, πάντα, μια ιδέα βρίσκεται αντιμέτωπη με τον ιστορικό κόσμο, έως ότου ο κόσμος ολοκληρωθεί στο σύνολο της ιστορίας του. Διότι η καταγωγή δεν προκύπτει από τη σφαίρα των γεγονότων, αλλά αναφέρεται στην προϊστορία της και στη μεταϊστορία της [...]. Γι' αυτό, η κατηγορία της καταγωγής δεν είναι, όπως υποστηρίζει ο Κοέν, αμιγώς λογική, αλλά ιστορική.
Θα προσπαθήσουμε να πάρουμε στα σοβαρά την εικόνα της καταγωγής ως δίνης. Πρώτα απ' όλα, η καταγωγή παύει να είναι κάτι που προηγείται του γίγνεσθαι και παραμένει διαχωρισμένη χρονολογικά από αυτό. Σαν το στρόβιλλο στην πορεία του ποταμού, η καταγωγή είναι σύγχρονη του γίγνεσθαι των πραγμάτων, από τα οποία δε εξάγει την ύλη της, και στα οποία, παρ' όλα αυτά, παραμένει, με κάποια αυτόνομη και κλειστή μορφή. Και επειδή, ακριβώς, συνοδεύει το ιστορικό γίγνεσθαι, το να προσπαθήσει κανείς να αντιληφθεί αυτό το τελευταίο, σημαίνει να μην το μεταφέρει προς τα πίσω, προς μια καταγωγή διαχωρισμένη χρονικά, αλλά να το διατηρεί και να το αντιμετωπίζει ως κάτι που, όπως μια δίνη, εξακολουθεί να ενυπάρχει εντός του.
H κατανόηση ενός φαινομένου είναι πιο ξεκάθαρη, όταν η καταγωγή του δεν ορίζεται σε μια μακρινή χρονική στιγμή. Η αρχή*, η καταγωγή ως δίνη που επιδιώκει να φτάσει η αρχαιολογική έρευνα , είναι ένα a priori ιστορικό φαινόμενο που είναι έμφυτο στο γίγνεσθαι, και παραμένει ενεργό εντός του. Κι επίσης, στην πορεία της ζωής μας, η δίνη της καταγωγής παραμένει μέχρι τέλους παρούσα, συνοδεύοντας σιωπηρά την ύπαρξή μας, σε κάθε της στιγμή. Μερικές φορές βρίσκεται πιο κοντά, σε άλλες απομακρύνεται, μέχρι το σημείο εκείνο που δεν μπορούμε πια να τη γραπώσουμε, ούτε να ακούσουμε τη μυστική πηγή της. Αλλά, στις αποφασιστικές στιγμές, μας παίρνει και μας σέρνει εντός της και, τότε, ξαφνικά, αντιλαμβανόμαστε πως δεν είμαστε κάτι περισσότερο από ένα θραύσμα της αρχής που συνεχίζει να γυρίζει σε τούτη την άβυσσο από την οποία προέρχεται η ζωή μας και μας κάνει να κυλιόμαστε εντός της, μέχρι που -εκτός και αν, από τύχη, πεταχτούμε έξω- δεν φτάνει πια το σημείο πίεσης του μείον απείρου και εξαφανίζεται.
Υπάρχουν όντα που επιθυμούν απλά να αφεθούν να καταβροχθιστούν από τη δίνη της καταγωγής. Άλλα, αντιθέτως, που διατηρούν μια συγκρατημένη και ύποπτη σχέση με την καταγωγή, που αυτοεπινοούνται, στο μέτρο του δυνατού, προκειμένου να μην απορροφηθούν από το στρόβιλλο. Άλλα, τέλος, πιο δειλά ή πιο αδαή, που ποτέ δεν έχουν τολμήσει να ρίξουν μια ματιά μέσα της.
Οι δύο ακραίες καταστάσεις των υγρών -του είναι- είναι η σταγόνα και η δίνη. Η σταγόνα είναι το σημείο που το υγρό διαχωρίζεται από τον ίδιο του τον εαυτό, εισέρχεται σε έκσταση (το νερό ενώ πέφτει και χύνεται, χωρίζεται σε σταγόνες). Η δίνη είναι το σημείο όπου το υγρό συγκεντρώνεται γύρω από τον εαυτό του, περιστρέφεται και φτάνει μέχρι το τέλος εντός του. Υπάρχουν όντα- σταγόνες και όντα- δίνες, πλάσματα που με όλες τους τις δυνάμεις ψάχνουν να διαχωριστούν εξωτερικά, κι άλλα που περιστρέφονται πεισματάρικα γύρω από τους εαυτούς τους, διεισδύοντας κάθε φορά και πιο μέσα. Αλλά είναι περίεργο που ακόμη και η σταγόνα, όταν ξαναπέφτει στο νερό, παράγει μια δίνη, γίνεται ταυτόχρονα άβυσσος και έλικα.
Οφείλουμε να συλλάβουμε το υποκείμενο όχι ως μια ουσία, αλλά ως μια δίνη στη ροή της ύπαρξης. Δεν έχει άλλη ουσία πλην αυτής του μοναδικού όντος, αλλά σε σχέση με τη δίνη κατέχει μια μορφή, έναν τρόπο και μια κίνηση που του ανήκουν. Και είναι με τούτη την έννοια που οφείλουμε να συλλάβουμε τη σχέση μεταξύ της ουσίας και των τρόπων συμπεριφοράς της. Οι τρόποι συμπεριφοράς είναι στροβιλίσματα στο απέραντο πεδίο της ουσίας που, ενώ βαθαίνει και γυρίζει γύρω από τον εαυτό της, υποκειμενοποιείται, συνειδητοποιεί την ίδια της την ύπαρξη, υποφέρει και απολαμβάνει.
Τα ονόματα- και κάθε όνομα είναι ένα όνομα καθεαυτό ή ένα όνομα θεϊκό- είναι δίνες στο ιστορικό γίγνεσθαι της γλώσσας, στρόβιλοι στους οποίους η σημασιολογική και επικοινωνιακή τάση της γλώσσας βυθίζεται στον εαυτό της, μέχρι να φθάσει να ισούται με το μηδέν. Στο όνομα δεν λέμε πια - ή δεν λέμε ακόμη- τίποτα. Μόνο καλούμε.
Και ίσως γι' αυτό, στην απλοϊκή αναπαράσταση της καταγωγής της γλώσσας φανταζόμαστε πως πρώτα είναι τα ονόματα, διακριτικά και απομονωμένα όπως σε ένα λεξικό, που μετά εμείς τα συνδυάζουμε προκειμένου να σχηματίσουμε το λόγο. Για άλλη μια φορά, αυτή η παιδιάστικη φαντασίωση γίνεται οξυδερκής, αν αντιληφθούμε πως το όνομα είναι, στην πραγματικότητα, μια δίνη που διατρυπά και διακόπτει τη σημασιολογική ροή της γλώσσας, μοναχά για να την καταργήσει. Στη δίνη της ονομασίας, το γλωσσικό σημείο, ενώ γυρνά και βυθίζεται γύρω από τον εαυτό του, εντείνεται και κατευθύνεται μέχρι το ένα του άκρο, προκειμένου να αφεθεί να επαναπορροφηθεί στο σημείο της άπειρης πίεσης όπου και εξαφανίζεται ως σημείο, ώστε μετά να ξαναεμφανιστεί από το άλλο άκρο, ως ένα αγνό όνομα. Πρέπει να ανακτήσουμε μία προς μία τις σημαίνουσες λέξεις της ροής του λόγου και να τις ρίξουμε στην άβυσσο, ώστε μετά να τις ξαναβρούμε ως ονόματα στην επιφανή, δημώδη γλώσσα του ποιήματος. Τα ονόματα είναι κάτι που φτάνουμε -αν το φτάνουμε- μόνο αφότου έχουμε κατεβεί ως το τέρμα της δίνης της καταγωγής.
*ελληνικά στο πρωτότυπο
El fuego y el relato, sextopiso, 2016
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου